Chiến tranh đã lùi xa, đất nước hòa bình, từng ngày đổi mới và phát triển, đời sống Nhân dân ngày được nâng cao.  Thế nhưng trong cuộc sống bình yên ngày hôm nay vẫn còn rất nhiều gia đình đã mất hàng chục năm tìm kiếm nhưng vẫn chưa tìm được phần mộ liệt sĩ  do thiếu thông tin hoặc thông tin không chính xác.

Thắp nén hương thơm trên mộ liệt sĩ Hoàng Công Hậu, bà Dương Thị Đệ, thôn Lân Luông, xã Long Đống, huyện Bắc Sơn xúc động: Tôi là con dâu của liệt sĩ Hoàng Công Hậu, hy sinh năm 1969 trong cuộc chiến tranh chống đế quốc Mỹ. Từ ngày nhận được giấy báo tử, gia đình luôn mong ngóng từng ngày để tìm kiếm được hài cốt của ông  mang về quê hương. Được sự giúp đỡ của các ban, ngành, đoàn thể, năm 1985, gia đình có được thông tin ông đang được yên nghỉ tại Nghĩa trang liệt sĩ Khe Sanh, huyện Hướng Hóa, tỉnh Quảng Trị và được tạo điều kiện vào thăm phần mộ của ông. Do điều kiện, hoàn cảnh, đến năm 2017, gia đình mới đưa hài cốt của ông về quê hương.

Gia đình bà Đệ là một trong số ít những gia đình thân nhân liệt sĩ tìm được hài cốt của liệt sĩ. Theo thống kê của Sở Lao động, Thương binh và Xã hội (LĐTBXH), toàn tỉnh có 5.644 liệt sĩ. Tuy nhiên, chỉ có một số liệt sĩ được quy tập về các nghĩa trang trên địa bàn tỉnh, còn lại được quy tập tại các nghĩa trang trên địa bàn cả nước hoặc chưa xác định rõ thông tin. Tại 12 nghĩa trang liệt sĩ trên địa bàn tỉnh có 2.859 mộ liệt sĩ bao gồm các liệt sĩ Lạng Sơn và các liệt sĩ của các tỉnh, thành trong cả nước tham gia chiến đấu và hy sinh tại Lạng Sơn. Trong đó chỉ có 19 mộ có đầy đủ thông tin; 1.834 mộ có một phần thông tin và 1.006 mộ không có thông tin.

Thời gian qua, các cấp, ngành trên địa bàn tỉnh đã triển khai nhiều biện pháp như: tổ chức rà soát, hoàn thiện hồ sơ thông tin liệt sĩ; lập bản đồ tìm kiếm; khai quật lấy mẫu sinh phẩm xét nghiệm ADN… và đạt được nhiều kết quả tích cực. Bà Nguyễn Thị Thu Hương, Phó Trưởng Phòng Người có công, Sở LĐTBXH cho biết: Thực hiện Quyết định số 150 ngày 14/01/2013 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án xác định hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin, đến nay, Lạng Sơn đã khai quật 723 mộ liệt sĩ còn thiếu thông tin tại 6 nghĩa trang trên địa bàn tỉnh, bàn giao mẫu sinh phẩm để thực hiện giám định ADN xác định danh tính liệt sĩ và đưa vào ngân hàng gen. Tuy nhiên, do thời gian liệt sĩ hy sinh đã lâu, nhiều hài cốt đã bị phân hủy ở mức độ cao nên khó khăn trong quá trình phân tích ADN. Ngoài ra, đối tượng lấy mẫu sinh phẩm (da, tóc, móng tay, móng chân…) của thân nhân liệt sĩ để đối chứng có tuổi cao, sức yếu, không ít trường hợp đã mất khiến cho việc giám định ADN đạt kết quả chưa cao.

Bên cạnh việc xác định danh tính các mộ liệt sĩ chưa có thông tin, công tác quy tập tìm kiếm được các lực lượng chức năng nỗ lực thực hiện. Trung tá Nguyễn Đức Thực, Trợ lý Ban Chính sách, Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh cho biết: Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh là cơ quan thường trực của Ban Chỉ đạo 515 (Ban Chỉ đạo về tìm kiếm, quy tập và xác định danh tính, hài cốt liệt sĩ). Thời gian qua, công tác quy tập, tìm kiếm được đơn vị tích cực phối hợp với các lực lượng chức năng triển khai thực hiện.   Qua đó, từ năm 2015 đến nay, đã có 27 hài cốt liệt sĩ được bàn giao cho thân nhân liệt sĩ và địa phương tổ chức an táng theo quy định. Tuy nhiên, số mộ liệt sĩ được tìm kiếm, quy tập được ít là do chiến tranh đã lùi xa, địa hình, địa vật thay đổi trong quá trình phát triển kinh tế – xã hội nên gặp nhiều khó khăn trong nắm bắt, củng cố thông tin, ảnh hưởng lớn đến công tác quản lý, tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sỹ. Nhiều liệt sĩ nay không còn thân nhân, trong khi các đơn vị chiến đấu đã giải thể nên việc lưu trữ hồ sơ còn rất ít. Bên cạnh đó, hầu hết các nhân chứng biết thông tin về liệt sỹ, mộ liệt sỹ, danh tính liệt sỹ đều đã già, trí nhớ giảm hoặc đã từ trần; một số khu vực nghi có hài cốt liệt sĩ vẫn còn bom mìn, vật liệu nổ nên gây nhiều khó khăn trong tìm kiếm, quy tập.

Sở LĐTBXH tỉnh Lạng sơn cho biết: Thời gian tới, để việc xác định danh tính liệt sĩ đạt kết quả, sở yêu cầu Phòng LĐ, TBXH các huyện, thành phố tập trung rà soát lại toàn bộ những mộ liệt sĩ chưa có thông tin, thiếu thông tin để có kế hoạch thu thập thông tin đầy đủ, chính xác; tổ chức lấy mẫu sinh phẩm để giám định AND. Đồng thời, Ban Chỉ đạo 515 cần kiện toàn các lực lượng chuyên trách, lâm thời trực tiếp làm nhiệm vụ tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sĩ, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ, góp phần đáp ứng nguyện vọng của thân nhân, gia đình liệt sĩ.