Đến dự buổi lễ có đồng chí Vũ Đức Đam, Phó Thủ tướng Chính phủ và các đồng chí Đào Ngọc Dung, Bộ trưởng Lao động - Thương binh và Xã hội; Chu Ngọc Anh, Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ; Phan Xuân Dũng, Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học công nghệ và môi trường của Quốc hội; Châu Văn Minh, Chủ tịch Viện Hàn lâm và Khoa học Công nghệ Việt Nam.

Viện Công nghệ sinh học -Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam là đơn vị đầu tiên tại Việt Nam xây dựng thành công quy trình công nghệ phân tích ADN hài cốt liệt sỹ và đã chuyển giao công nghệ cho các đơn vị giám định khác. Tháng 7/2019 Viện Công nghệ sinh học đã hoàn thành Dự án "Đầu tư nâng cấp Trung tâm Giám định ADN hài cốt liệt sỹ còn thiếu thông tin tại Viện Công nghệ sinh học" nhằm đảm bảo năng lực phân tích 4.000 mẫu hài cốt liệt sĩ mỗi năm. Khi đi vào hoạt động, Trung tâm đặt mục tiêu trở thành đơn vị hạt nhân về công nghệ tách chiết và phân tích ADN/di truyền từ các mẫu xương lâu năm, các mẫu xương cổ và hướng tới trở thành Trung tâm đào tạo nhân lực quốc tế trong giám định di truyền hình sự và di truyền cá thể.

Dự án đầu tư nâng cấp Trung tâm Giám định ADN đầu tư các hạng mục gồm tổ hợp 10 phòng sạch với các chức năng xử lý mẫu hài cốt và mẫu thân nhân, các phòng thí nghiệm phục vụ nghiên cứu và phát triển, khu vực lưu trữ mẫu, khu vực kiểm định/kiểm chuẩn, hệ thống server và hệ thống văn phòng trên diện tích 750m² tại Khu nghiên cứu và triển khai công nghệ Cổ Nhuế - Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam. Ngoài ra, Trung tâm Giám định ADN được trang bị các thiết bị phục vụ cho công việc tách chiết ADN tự động, khuếch đại và kiểm định ADN, hệ thống giải trình tự ADN thế hệ mới, hệ thống server lưu trữ và phân tích dữ liệu… Là đơn vị có thế mạnh về nghiên cứu và phát triển công nghệ, trong những năm tới ngoài việc thực hiện công tác giám định ADN thường xuyên, Trung tâm hướng tới các nghiên cứu hoàn thiện công nghệ giám định ADN hài cốt liệt sỹ dựa trên thành tựu nghiên cứu mới nhất trên thế giới, sử dụng trang thiết bị hiện đại tại thời điểm đầu tư nhằm bắt kịp trình độ giám định ADN tại các nước tiên tiến.

Ngoài hoạt động nâng cấp cơ sở vật chất, từ năm 2016, để chuẩn bị đi vào vận hành Viện Công nghệ sinh học đã cử 06 cán bộ giám định đi đào tạo tại Tổ chức Quốc tế tìm kiếm người mất tích (ICMP) tại Liên bang Bosnia và Herzegovina, và các phòng thí nghiệm tại Hamburg - Đức. Toàn bộ các cán bộ tham gia công tác giám định cũng được tham gia một loạt các chương trình đào tạo kéo dài trong 2 năm do các chuyên gia đầu ngành về di truyền hình sự của Hoa Kỳ tới Việt Nam giảng dạy. Tới nay, cấu trúc nhân sự hoạt động của Trung tâm Giám định ADN cơ bản được hình thành và phân tách chức năng nhằm đảm bảo tính chuyên sâu trong phân tích các mẫu xương khó với số lượng và chất lượng vật liệu di truyền kém (low copy typing); phân tích các mẫu tham chiếu và xây dựng số liệu dân số (high copy typing); và nghiên cứu và phát triển công nghệ mới ứng dụng trong phân tích hài cốt liệt sỹ. Toàn bộ tổ hợp phòng thí nghiệm của cơ sở mới đã đi vào hoạt động thường qui từ tháng 7/2019 và sẽ nâng lên qui mô nhân sự và số lượng mẫu phân tích vào năm 2020.

Đầu năm 2013, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Đề án 150 “Xác định hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin” (gọi tắt là Đề án 150), theo đó Viện Công nghệ sinh học – Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam là một trong ba một trong đơn vị chủ chốt được giao nhiệm vụ phân tích ADN để định danh cho các mẫu hài cốt liệt sĩ, bên cạnh Viện Pháp Y Quân đội (Bộ Quốc Phòng) và Viện Khoa học hình sự (Bộ Công an). Trước đó, từ năm 2000, Viện Công nghệ sinh học đã bắt đầu sử dụng ADN trong phân tích giám định hài cốt liệt sĩ ở quy mô thử nghiệm khoảng 30 mẫu/năm. Từ bước đi tiên phong này, Viện Công nghệ sinh học trở thành đơn vị đầu tiên tại Việt Nam xây dựng thành công công nghệ phân tích ADN các mẫu hài cốt và đã chuyển giao công nghệ cho các đơn vị giám định khác như Viện Pháp Y Quân đội và Viện Khoa học hình sự.

Từ năm 2000-2011, Viện Công nghệ sinh học đã giám định gần 1.000 hồ sơ liệt sĩ và định danh được hơn 800 liệt sĩ. Từ  năm 2011-2015, trung bình hàng năm, Viện định danh 400 mẫu hài cốt liệt sĩ. Kinh phí giám định hoàn toàn được huy động từ nguồn ngân sách nhà nước và các tổ chức xã hội và không thu phí của các gia đình thân nhân liệt sỹ.

Phát biểu tại Lễ khai trương, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam yêu cầu lãnh đạo Viện Công nghệ sinh học, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, cùng các đơn vị liên quan hết sức tạo điều kiện làm việc thuận lợi cho các chuyên gia, nghiên cứu viên, đặc biệt là những bạn trẻ, để nhanh chóng tiếp cận các trang thiết bị, công nghệ hiện đại, nghiên cứu mới nhất trong lĩnh vực giám định ADN. Bên cạnh nhiệm vụ giám định ADN cho hài cốt liệt sỹ còn thiếu thông tin, Viện Công nghệ sinh học, Trung tâm giám định ADN cần chủ động tìm tòi những hướng nghiên cứu, ứng dụng, phát triển mới lĩnh vực giám định gen phục vụ các hoạt động khoa học, công nghệ, kinh tế, xã hội.

Theo Giáo sư, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam Châu Văn Minh, mặc dù đã đạt được những thành công bước đầu, công tác giám định ADN hài cốt liệt sĩ vẫn đang phải đối mặt với nhiều thách thức. Trong suốt quá trình hoạt động giám định, Viện Công nghệ sinh học nhận thấy chất lượng và số lượng ADN của các mẫu hài cốt tỉ lệ nghịch với thời gian do xương bị phân hủy rất mạnh, kèm theo là việc nhiễm vi sinh vật và các chất ức chế.  Phần lớn các mẫu hài cốt tính tới thời điểm hiện tại đều có độ tuổi từ 40 đến 100 năm. Như vậy, các đơn vị giám định đang gặp phải một thách thức vô cùng lớn từ bước đầu tiên của công việc giám định, đó là thu nhận được ADN đạt yêu cầu cho các công nghệ phân tích hiện có. 

Với chất lượng mẫu giảm sút không ngừng, thời gian, công sức và kinh phí phân tích mẫu bị tăng nhiều lần so với thời điểm những năm đầu thực hiện. Không một có bất kỳ một bộ hóa chất và qui trình nào trên thị trường phù hợp với các mẫu hài cốt liệt sĩ Việt Nam do các mẫu có đặc điểm, tính chất và chất lượng khác biệt. Điều này đòi hỏi Trung tâm Giám định ADN luôn phải tối ưu và phát triển bộ các qui trình khác nhau sao cho phù hợp với các loại mẫu khác nhau, tiếp cận trình độ nghiên cứu mới trên các trang thiết bị mới, hiện đại.

Với dự án nâng cấp Trung tâm Giám định ADN hài cốt liệt sĩ còn thiếu thông tin, Viện Công nghệ sinh học kỳ vọng sẽ vượt qua được các thách thức nêu trên, đảm bảo hoàn thành nhiệm vụ được giao trong Đề án 150 là phân tích 4.000 mẫu hài cốt liệt sĩ mỗi năm.