Theo thống kê, hiện nay toàn quốc có khoảng 195 nghìn người nghiện ma túy, tập trung chủ yếu ở các thành phố lớn và các tỉnh Tây Bắc, Bắc miền Trung, trong đó 50% số người người đang ở ngoài xã hội. Với số lượng người nghiện như hiện nay, nhất là số hiện đang ở ngoài cộng đồng, trong đó khoảng hơn 72 nghìn người có tiền án, tiền sự, chiếm 30% tổng số người nghiện, người sử dụng trái phép chất ma túy. Chính vì vậy, công tác cai nghiện tập trung rất quan trọng nhằm đảm bảo trật tự an toàn xã hội, cuộc sống bình yên của cộng đồng.

Hiện nay, cả nước có 97 cơ sở cai nghiện ma túy công lập , trong đó có 62 Cơ sở được xây dựng để tổ chức cai nghiện ma túy, 35 Cơ sở tiếp nhận lại từ các loại hình đơn vị sự nghiệp khác để chuyển đổi thành cơ sở  cai nghiện ma túy. Cụ thể: trong số 62 Cơ sở được xây dựng mới có 02 Cơ sở hoạt động từ năm 1976-1978; 08 Cơ sở được xây dựng trong giai đoạn 1990-1999; 51 Cơ sở được xây dựng trong giai đoạn 2000-2017. Trong số 35 Cơ sở tiếp nhận lại có 04 Cơ sở được xây dựng từ năm 1988-1989; 13 Cơ sở xây dựng trong giai đoạn 1992-1998; 19 Cơ sở xây dựng trong giai đoạn 2001-2021.

Về diện tích đất đai: Tổng diện tích đất được cấp cho 97 cơ sở cai nghiện ma túy là: 40.777.723 m² _. Trong đó: Diện tích xây dựng cơ bản là 1.886.242 m², bao gồm: Phòng ở học viên: 256.365 m²; Khu vệ sinh: 45.410 m²; Khu giải trí, sinh hoạt tập thể: 271.247 m²; Khu học văn hóa, học nghề: 92.799 m²; Nhà bếp, nhà ăn học viên: 61.178 m²; Khu y tế: 136.932 m²; Khu hành chính: 500.652 m²; Sân chơi, thể thao: 521.659 m². Diện tích đất sản xuất: 38.891.481 m². Có 81/97 cơ sở cai nghiện ma túy có đủ diện tích đất tự nhiên để tổ chức hoạt động theo quy định tại Nghị định số 116/2021/NĐ-CP.

Về công suất tiếp nhận: Tổng công suất tiếp nhận của 97 cơ sở  cai nghiện ma túy hiện nay là 57.896 học viên, trong đó số cơ sở có công suất tiếp nhận từ 100 đến 500 học viên là 52 cơ sở (chiếm 53,6%); số cơ sở có công suất tiếp nhận  từ 500 học viên đến 1.000 học viên là 25 cơ sở (chiếm 25,8%); số cơ sở có công suất tiếp nhận trên 1.000 học viên có 20 cơ sở (chiếm 20,6%). Tính đến ngày 14/6/2024, các cơ sở cai nghiện ma túy công lập trên cả nước đã điều trị, cai nghiện cho 60.975 người.

Về diện tích phòng ở thực tế: Diện tích xây dựng phòng ở bình quân theo công suất tiếp nhận là 4,4m²/học viên (256.365 m²/57.896 người), trong đó, số cơ sở có bình quân diện tích nhà ở dưới 4m² là 47 cơ sở (chiếm 48,5%). Số cơ sở có bình quân diện tích nhà ở từ 4m²/1 học viên đến dưới 8m² là 35 cơ sở (chiếm 36,1%), số cơ sở có bình quân diện tích nhà ở từ 8m² /1 học viên trở lên là 15 cơ sở (chiếm 15,5%).

Bình quân diện tích phòng ở của học viên giữa các khu vực cũng có sự đồng đều, phổ biến từ 3,5m² đến 5m². Có 32/97 cơ sở cai nghiện ma túy có đủ diện tích xây dựng phòng ở để tổ chức hoạt động theo quy định tại Nghị định số 116/2021/NĐ-CP. Thực tế tại khu cai nghiện bắt buộc của Cơ sở có thời điểm 1m²/học viên. Đặc biệt, ở một số địa phương, nhiều Cơ sở đưa vào hoạt động lâu năm đã xuống cấp, thiếu trang thiết bị phục vụ công tác cai nghiện ma túy; thậm chí một số tỉnh, thành phố ghép các đối tượng tâm thần vào cơ sở cai nghiện ma túy như: Cao Bằng, Hà Giang, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế.

Về phân khu điều trị, cai nghiện ma túy: Các cơ sở cai nghiện ma túy đã cơ bản thực hiện được việc phân khu điều trị nghiện với từng nhóm học viên nam, nữ khác nhau, khu cai nghiện bắt buộc, khu cai nghiện tự nguyện, khu cho học viên từ đủ 12 tuổi đến dưới 18 tuổi, khu cho học viên mắc bệnh truyền nhiễm, khu cho học viên gây rối trật tự, khu cho người nghiện ma túy lưu trú tạm thời.

Theo quy định tại phụ lục I của Nghị định số 116/2021/NĐ-CP các Cơ sở phải có đủ trang thiết bị, phương tiện, tuy nhiên, hầu hết các Cơ sở hiện nay chưa đáp ứng đủ trang thiết bị tối thiểu theo quy định, đặc biệt là trang thiết bị phục vụ cho công tác khám, điều trị, cai nghiện ma túy cụ thể: có 34/97 cơ sở còn thiếu trang thiết bị phục vụ cho việc thực hiện quy trình cai nghiện, chiếm 35,1%; 46/97 cơ sở còn thiếu trang thiết bị phục vụ cho sinh hoạt của người cai nghiện, chiếm 47,4%; 78/97 cơ sở còn thiếu trang thiết bị phục vụ cho việc bảo vệ, quản lý người cai nghiện, chiếm 80,4%; 57/97 cơ sở còn thiếu trang thiết bị dùng chung của cơ sở cai nghiện, chiếm 58,7%.

Theo đánh giá chung, điều kiện cơ sở vật chất của nhiều cơ sở cai nghiện ma túy chưa đáp ứng được quy định tại Nghị định số 116/2021/NĐ-CP, do nhiều cơ sở cai nghiện ma túy được tận dụng từ nhiều loại hình cơ sở khác đã đưa vào hoạt động lâu năm nên cơ sở vật chất xuống cấp, hư hại, cần được đầu tư xây dựng, nâng cấp và nhiều cơ sở cai nghiện ma túy chưa bảo đảm việc phân khu theo quy định của Nghị định số 116/2021/NĐ-CP.