Báo cáo thẩm tra sơ bộ về tình hình thực hiện chính sách chế độ BHXH, quản lý và sử dụng Quỹ BHXH năm 2020, Chủ nhiệm Ủy ban xã hội Nguyễn Thuý Anh cho biết, Chính phủ, Bộ LĐ-TB&XH, BHXH Việt Nam và một số cơ quan liên quan đã chủ động, tích cực trong việc sửa đổi, ban hành các văn bản kịp thời vừa đáp ứng công tác quản lý điều hành, vừa để điều chỉnh, hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi hơn đối với các đối tượng thụ hưởng chế độ, tiếp cận chính sách BHXH, BH thất nghiệp cũng như hỗ trợ cho người SDLĐ, NLĐ, nhất là những đối tượng trực tiếp chịu sự tác động của đại dịch Covid-19… Trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 nhưng việc phát triển đối tượng tham gia BHXH năm 2020 đạt 95,71% chỉ tiêu đề ra của Nghị quyết số 28-NQ/TW về cải cách chính sách BHXH là sự nỗ lực, cố gắng rất lớn.

Việc phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện năm 2020 đạt 2,31% lực lượng lao động trong độ tuổi- vượt xa chỉ tiêu kế hoạch đề ra năm 2021 (1%) và gần bằng kế hoạch đến năm 2025. “Về cơ bản, chính sách hỗ trợ tiền đóng BHXH tự nguyện đã phát huy tác dụng, thu hút, tạo điều kiện để những người thuộc hộ nghèo, hộ cận nghèo và các đối tượng khác tham gia vào hệ thống BHXH, góp phần duy trì và mở rộng diện bao phủ BHXH, bảo đảm an sinh xã hội cho người dân. Năm 2020 đã có tổng số 1.128.145 người được hỗ trợ tương ứng số tiền khoảng 137,6 tỷ đồng, tăng 35,6 tỷ đồng (tăng 35%) so với năm 2019”- bà Thuý Anh khẳng định. 

Đến hết năm 2020, tổng số đối tượng tham gia BHXH là 16.161.789 người, tăng thêm 2,5% (399.644 người) so với năm 2019. Trong đó, đối tượng tham gia BHXH bắt buộc là 15.033.644 người, giảm 1,12% (giảm 170.392 người) so với năm 2019, nhưng nhóm đối tượng lao động khu vực doanh nghiệp ngoài quốc doanh tham gia BHXH bắt buộc vẫn tăng 1,05% so với năm 2019; Số người tham gia BH thất nghiệp là 13.320.231 người, giảm 0,54% (giảm 71.662 người) so với năm 2019 và chiếm tỷ lệ khoảng 27,57% lực lượng lao động trong độ tuổi.

Thống nhất với báo cáo Chính phủ cũng như Báo cáo thẩm tra, Trưởng Ban Công tác đại biểu Nguyễn Thị Thanh khẳng định, năm 2020 có nhiều khó khăn, nhất là ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 nhưng Chính phủ và các cơ quan chức năng đã có nhiều cố gắng và đạt nhiều kết quả cao trong mở rộng diện bao phủ BHXH, BH thất nghiệp. Một số chỉ tiêu bao phủ BHXH tăng so với năm 2019, song để đạt mục tiêu Nghị quyết số 28 thì trong phát triển BHXH cần thiết kế gói an sinh theo đóng hưởng, đa dạng, đa tầng, linh hoạt và cần thiết kế các gói đóng nộp BHXH phù hợp với từng nhóm đối tượng. “Để ASXH được bao trùm, bền vững thì BHXH là trụ cột quan trọng và có giá trị rất lớn. Chính phủ tiếp tục nghiên cứu các chính sách ASXH để có nguồn lực và tạo hệ thống BHXH đa tầng; rà soát lại điều chỉnh một cách căn cơ nhằm tăng hỗ trợ các đối tượng tham gia BHXH, nhất là hỗ trợ để người nghèo, cận nghèo tham gia vào hệ thống BHXH nhằm đảm bảo an sinh lâu dài”- bà Thanh đề xuất.

Phát biểu tại phiên họp, Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ đánh giá cao công tác chuẩn bị của Chính phủ, Báo cáo thẩm tra của Ủy ban xã hội. Đồng thời, Chủ tịch Quốc hội cũng khẳng định Quỹ BHXH là quỹ ngoài ngân sách lớn nhất- chỉ sau NSNN. Do đó, trách nhiệm của Chính phủ, các ngành liên quan trong quản lý quỹ này rất lớn. Chủ tịch Quốc hội nói: “Khó khăn là vậy nhưng công tác phát triển BHXH tự nguyện tăng nhanh; thời gian vừa qua phát triển bằng cả quá trình từ khi có quy định BHXH tự nguyện đến hết năm 2018- công lao của các đơn vị ( Bộ LĐ-TB&XH,  Bộ Tài chính, BHXH Việt Nam)". Tuy nhiên, vẫn còn trường hợp trốn đóng, nợ đóng ảnh hưởng đến quỹ BHXH. Vì vậy, tăng cường hơn nữa kỷ cương, sớm sửa đổi Luật BHXH, sửa đổi quy định hưởng BHXH một lần… để NLĐ tham gia và ở lại hệ thống BHXH...

Đánh giá của Thường trực Uỷ ban Xã hội cũng cho thấy, ngành BHXH Việt Nam đã nỗ lực thu hồi nợ, số nợ của nhóm nợ từ 5 năm trở lên năm 2020 là 2.190 tỷ đồng, giảm 1,19% so với năm 2019. Tính đến 31/12/2020 tổng số tiền nợ đóng BHXH bắt buộc là 11.666 tỷ đồng, tăng 1.566 tỷ đồng so với 2019, chiếm 4,2% số phải thu (nợ lãi chậm đóng là 3.017 tỷ đồng, chiếm khoảng 26% tổng số nợ). Đồng thời, tình hình dịch bệnh COVID-19 vẫn diễn biến phức tạp, số nợ đóng, chậm đóng dự báo có thể tiếp tục có xu hướng gia tăng trong năm 2021 và những năm tiếp theo. Trong đó, đáng lưu ý là nhóm chậm đóng từ 3 năm trở lên vì chiếm tỷ trọng lớn trong tổng số nợ, riêng số nợ của nhóm này và nợ lãi chậm đóng đã chiếm gần 60% tổng số nợ BHXH. “Để khắc phục, tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp, NLĐ do đại dịch Covid-19, Chính phủ, các bộ, ngành đã kịp thời ban hành các biện pháp hỗ trợ, theo đó, cơ quan BHXH đã kịp thời thực hiện việc tiếp nhận và giải quyết tạm dừng đóng vào quỹ hưu trí và tử tuất đối với các đơn vị, doanh nghiệp gặp khó khăn. Tuy nhiên, cần phải có tính toán về hệ quả pháp lý của việc triển khai gói hỗ trợ này trong trường hợp sau khi hết thời hạn được tạm dừng đóng nhưng doanh nghiệp không có khả năng đóng bù, tránh tình trạng như một số tập đoàn, tổng công ty trước đây- sau khi được khoanh nợ tiền đóng BHXH nhưng đến nay vẫn chưa trả được gây khó khăn và ảnh hưởng đến việc thực hiện chính sách, chế độ BHXH cho NLĐ; khó khăn cho cơ quan thực hiện quản lý quỹ BHXH”- bà Thuý Anh đề nghị.

Báo cáo thẩm tra cũng cho thấy, trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 diễn ra phức tạp, Bộ LĐ-TB&XH và ngành BHXH đã chủ động giảm các hoạt động thanh, kiểm tra. Trong năm 2020 đã tiến hành 8.619 cuộc thanh, kiểm tra (giảm 54% so với năm 2019), trong đó chủ yếu do ngành BHXH thực hiện (8.567 cuộc- chiếm 99,39% tổng số cuộc thanh kiểm tra). Qua thanh kiểm tra đã phát hiện 11.185 NLĐ thuộc đối tượng phải tham gia nhưng chưa tham gia hoặc đóng thiếu thời gian với số tiền phải truy đóng là 80 tỷ đồng; 24.086 NLĐ đóng tiền thiếu mức quy định với số tiền phải truy đóng là 68 tỷ đồng; số tiền các đơn vị SDLĐ được thanh tra nợ trước khi có quyết định là 1.971 tỷ đồng và sau thanh tra các đơn vị đã nộp được 1.443 tỷ đồng; ban hành 261 kiến nghị yêu cầu đối tượng thanh tra thực hiện; 278 quyết định xử phạt vi phạm hành chính với số tiền là 16,8 tỷ đồng; yêu cầu thu hồi về Quỹ BHXH số tiền 5,2 tỷ đồng do thanh toán các chế độ BHXH không đúng quy định; yêu cầu thu hồi về quỹ BH thất nghiệp 2,4 tỷ đồng do thanh toán, chi trả BH thất nghiệp không đúng quy định. Đặc biệt, tỷ lệ số tiền chậm đóng BHXH, BH thất nghiệp trên số phải thu có xu hướng giảm dần trong giai đoạn 2016- 2019. “Qua thanh kiểm tra đã phát hiện được nhiều sai phạm trong việc thực hiện chính sách, chế độ BHXH, BH thất nghiệp, song Báo cáo Chính phủ chưa có thông tin, báo cáo về việc chấp hành nội dung kết luận thanh kiểm tra. Hoạt động thanh tra, kiểm tra của ngành BHXH đã thể hiện rõ trách nhiệm của cơ quan tổ chức thực hiện…”- bà Thuý Anh nhấn mạnh.

Tuy nhiên, một số chính sách, quy định đã được ban hành nhưng chưa đi vào cuộc sống. Đặc biệt, Chính phủ chưa ban hành quy định về xử lý tiền nợ BHXH, BHYT, BH thất nghiệp tồn đọng kéo dài (không còn khả năng trả nợ) của các doanh nghiệp đã ngừng hoạt động, đang trong quá trình giải thể, phá sản hoặc chủ bỏ trốn để kịp thời giải quyết chế độ BHXH, BH thất nghiệp đối với NLĐ.

Vì vậy, Thường trực Uỷ ban Xã hội đề nghị Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành và các địa phương tăng cường công tác thanh kiểm tra thực hiện chính sách BHXH, có giải pháp hữu hiệu để hạn chế tối đa tình trạng không chấp hành hoặc chấp hành chưa đầu đủ pháp luật về BHXH. Có giải pháp đồng bộ, quyết liệt trong việc phát triển đối tượng tham gia BHXH, đặc biệt là nhóm đối tượng NLĐ ở khu vực phi chính thức, nhóm tham gia BHXH tự nguyện và NLĐ đi làm việc tại nước ngoài theo hợp đồng; hạn chế hưởng BHXH một lần; tăng cường phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương nhằm phát triển quỹ BHXH. Đặc biệt, khẩn trương nghiên cứu, xây dựng, trình Quốc hội Luật BHXH (sửa đổi); Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật An toàn, vệ sinh lao động; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Việc làm và các luật khác có liên quan nhằm kịp thời thể chế hóa các nghị quyết của Đảng, khắc phục các tồn tại hạn chế, tạo cơ sở pháp lý đầy đủ hơn để phát triển lĩnh vực an sinh xã hội bền vững và thích ứng với những tác động, biến đổi xã hội (như dịch bệnh Covid-19)...

Đồng tình với báo cáo cơ quan thẩm tra cũng như báo cáo của Chính phủ, Chủ nhiệm Uỷ ban kinh tế của Quốc hội Vũ Hồng Thanh cho rằng, qua nhiều năm qua, việc tổ chức thực hiện chính sách BHXH có vướng mắc nhưng đến giờ vẫn chưa có hướng xử lý việc nợ đọng BHXH, BHYT, BH thất nghiệp đã ảnh hưởng đến quyền lợi của NLĐ. Bởi DN nợ BHXH, NLĐ đóng nộp đầy đủ cho DN và NLĐ không nợ BHXH. Trong bối cảnh dịch bệnh như hiện nay, vấn đề này không xử lý được đã ảnh hưởng đến quyền thụ hưởng của nhiều NLĐ (thất nghiệp không được hưởng, ốm đau, thai sản hay nghỉ hưu). Bộ LĐ-TB&XH cần có báo cáo thêm về những vướng mắc này, có thể xử lý như ngành thuế, có thể khoanh lại nợ, DN không còn hoạt động, chủ bỏ trốn… có giải pháp gì? “Uỷ ban Kinh tế quan tâm đến việc NLĐ rút BHXH 1 lần và tình trạng này càng tăng cao. Có phải chính cách cho NLĐ hưởng BHXH 1 lần còn cao, thủ tục đơn giản nên vô hình chung đã khuyến khích NLĐ nhận 1 lần. NLĐ rút BHXH 1 lần sẽ tiêu hết nhưng sau sức lao động không còn sẽ phát sinh vấn đề an sinh…”- ông Thanh cho biết.

Kết luận Phiên họp, Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhấn mạnh, Uỷ ban TVQH nhất trí và ghi nhận sự nỗ lực của Chính phủ, trong đó có cơ quan quản lý nhà nước, cơ quan thực hiện BHXH đã phối hợp triển khai thực hiện chính sách, chế độ BHXH, nhất là những cố gắng trong phát triển đối tượng tham gia BHXH, đối tượng thụ hưởng chính sách BHXH trong bối cảnh dịch Covid-19. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại hạn chế cần có những giải pháp quy định về BH TNLĐ; thực hiện các kết luận thanh kiểm tra, phát triển đối tượng tham gia BHXH nhất là đối tượng tham gia BHXH bắt buộc; vấn đề hưởng BHXH 1 lần, vấn đề nợ đóng và thu hồi nợ BHXH…

Uỷ ban TVQH đề nghị Chính phủ chỉ đạo Bộ LĐ-TB&XH cùng các cơ quan liên quan khẩn trương rà soát tiếp thu những nội dung để hoàn thiện báo cáo về tình hình thực hiện chính sách chế độ BHXH và quản lý, sử dụng quỹ BHXH năm 2020 và báo cáo Quốc hội tại kỳ họp thứ 2 (tháng 10/2021). Uỷ ban TVQH cần lưu ý hơn công tác phát triển đối tượng tham gia BHXH cần nỗ lực, cố gắng rất lớn để đạt mục tiêu theo Nghị quyết số 28, trong đó quan tâm phát triển đối tượng tham gia BHXH bắt buộc đặc biệt trong bối cảnh khó khăn do tác động của dịch Covid-19.

Về tình hình chậm đóng BHXH cần có rà soát, làm rõ nguyên nhân nợ, xác định được đối tượng, cả NLĐ và người SDLĐ, nhất là nhóm có sử dụng NSNN để có giải pháp đề xuất tháo gỡ bảo vệ quyền lợi ích của NLĐ; thanh kiểm tra cần đổi mới đẩy mạnh để không ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất kinh doanh của DN. Song song với đó, nhóm chậm đóng BHXH từ 3 năm trở lên cũng cần quan tâm nhóm đối tượng chậm đóng từ 3 tháng trở lên để cảnh báo… “Thu, chi BHXH phải đảm bảo đúng đủ cho đối tượng thụ hưởng, tránh thất thoát quỹ. Khẩn trương tổng kết việc thực hiện thi hành Luật BHXH, trong đó có sự kết nối thông tin chặt chẽ quá trình quản lý Quỹ BHXH để sớm đưa vào chương trình xây dựng luật về Luật BHXH sửa đổi theo đúng tinh thần Nghị quyết số 28- thời điểm này là chậm so với yêu cầu”- Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị.