Chính sách BHXH tự nguyện được triển khai thực hiện từ năm 2008 nhằm tạo cơ hội cho người lao động ở khu vực phi chính thức được tham gia BHXH. Trên thực tế, sau 10 năm triển khai, số người tham gia BHXH tự nguyện vẫn chưa phát triển tương xứng với tiềm năng. Ngày 23-5-2018, Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương khóa XII đã ban hành Nghị quyết số 28-NQ/TW về cải cách chính sách BHXH với định hướng thực hiện "BHXH toàn dân"; ngày 3-8-2018, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 102/NQ-TW giao chỉ tiêu phát triển đối tượng tham gia BHXH cho UBND tỉnh, thành phố; coi đó là chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Ðể phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện, BHXH Việt Nam đã nỗ lực triển khai nhiều giải pháp với quyết tâm đưa Nghị quyết số 28 vào cuộc sống. Việc thiết kế chính sách BHXH tự nguyện đã có những thay đổi và thuận lợi hơn rất nhiều cho người tham gia. Hiện nay, chỉ cần là công dân Việt Nam từ đủ 15 tuổi trở lên và không giới hạn trần tuổi là có thể tham gia BHXH tự nguyện. Các phương thức đóng đa dạng và linh hoạt, nới rộng thời điểm đóng. Quy định mức thu nhập làm căn cứ đóng BHXH tự nguyện cũng phù hợp hơn. Từ ngày 1-1-2018, người tham gia BHXH tự nguyện còn được Nhà nước hỗ trợ tiền đóng theo tỷ lệ phần trăm (%) trên mức đóng BHXH hằng tháng theo mức chuẩn hộ nghèo của khu vực nông thôn.

Phát triển đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện ở Nghệ An

Về tổ chức thực hiện, thời gian qua, BHXH Việt Nam đã tăng cường phối hợp với các cơ quan liên quan; nỗ lực thực hiện nhiều giải pháp đồng bộ như: Tham gia đề xuất hoàn thiện chính sách cho phù hợp tình hình thực tiễn; thực hiện cải cách thủ tục hành chính, ứng dụng công nghệ thông tin tạo thuận lợi cho người tham gia, thụ hưởng chính sách. Ðổi mới, tăng cường công tác truyền thông, nhất là trên môi trường mạng xã hội, khuyến khích mỗi cán bộ, công chức, viên chức, người lao động trong toàn ngành BHXH là một tuyên truyền viên để giới thiệu, vận động người dân tham gia...Ðặc biệt, tháng 5 hằng năm đã được chọn là Tháng Vận động triển khai BHXH toàn dân theo Quyết định số 1676/QÐ-TTg ngày 21-11-2019 của Thủ tướng Chính phủ, đây là cơ hội tốt để BHXH Việt Nam và các ngành liên quan tập trung tuyên truyền trong tháng cao điểm.

  Với những giải pháp trên, số người tham gia BHXH tự nguyện ở nước ta đã có sự tăng trưởng ấn tượng. Theo báo cáo của BHXH Việt Nam, năm 2016 cả nước có hơn 203 nghìn người tham gia BHXH tự nguyện, đến năm 2017 có hơn 224 nghìn người tham gia, tăng khoảng 10%; và đến năm 2018, khi có hỗ trợ tiền đóng của Nhà nước, số người tham gia BHXH tự nguyện tiếp tục tăng nhanh, đạt hơn 277 nghìn người, tăng 23,6% so với năm 2017. Ðặc biệt từ năm 2019, cùng với hỗ trợ tiền đóng của Nhà nước và với những giải pháp đột phá trong tổ chức thực hiện thì số người tham gia BHXH tự nguyện đã tăng vượt bậc, đạt hơn 574 nghìn người, tăng hơn 296 nghìn người, tương ứng tăng 107% so năm 2018. Ðặc biệt, số người tham gia BHXH tự nguyện tăng mới trong năm 2019 đã bằng tổng số người tham gia BHXH tự nguyện phát triển được của cả 11 năm trước cộng lại.

Tuy nhiên, trong 6 tháng đầu năm 2020, dịch Covid-19 lan rộng trên phạm vi toàn quốc gây thiệt hại đáng kể đến tình hình kinh tế, xã hội của đất nước. Nhiều doanh nghiệp lớn thuộc lĩnh vực may mặc, giày da, điện tử… tại nước ta phải thu hẹp sản xuất kinh doanh hoặc tạm dừng hoạt động, người lao động không có việc làm phải ngưng việc, nghỉ việc. Song song với đó, do bảo đảm thực hiện giãn cách xã hội, công tác phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện, BHYT hộ gia đình thời gian qua còn gặp nhiều khó khăn. 

Sau khi dịch Covid-19 cơ bản được khống chế tại nước ta, BHXH Việt Nam lại nỗ lực thực hiện nhiều giải pháp phát triển đối tượng tham gia BHXH tự nguyện, BHYT hộ gia đình. Do đó, đã hoàn thành tốt nhiệm vụ chính trị, đồng thời bảo đảm các nguyên tắc về phòng, chống dịch bệnh Covid-19. Nhờ vậy, công tác phát triển đối tượng BHXH, BHYT những tháng đầu năm 2020 đã đạt kết quả khả quan. Tính đến hết tháng 7-2020, số người tham gia BHXH tự nguyện đã đạt hơn 737 nghìn, tăng hơn 163 nghìn người, tương ứng tỷ lệ tăng hơn 28% so năm 2019 và đạt tỷ lệ 1,5% lực lượng lao động trong độ tuổi lao động. Lễ ra quân Tháng Vận động triển khai BHXH toàn dân với chủ đề "Chính sách BHXH - điểm tựa an sinh của người lao động và nhân dân" và Lễ ra quân hưởng ứng Ngày Bảo hiểm y tế Việt Nam - Tuyên truyền vận động người dân tham gia BHXH tự nguyện, BHYT hộ gia đình do BHXH Việt Nam và Tổng công ty Bưu điện Việt Nam tổ chức tháng 5 và tháng 7-2020 vừa qua đã trực tiếp vận động được gần 134 nghìn người, trong đó, có gần 63 nghìn người tham gia BHXH tự nguyện, hơn 71 nghìn người tham gia bảo hiểm y tế hộ gia đình. Con số đó đã khẳng định niềm tin của người lao động và nhân dân đối với chính sách an sinh xã hội ưu việt của Ðảng và Nhà nước ta.

So với tiềm năng phát triển của nước ta, số người tham gia BHXH tự nguyện vẫn còn rất thấp, nhất là số người thuộc hộ gia đình nghèo, cận nghèo tham gia BHXH tự nguyện trong hai năm qua chỉ chiếm dưới 3% so với tổng số người tham gia BHXH tự nguyện. Theo thống kê, số người tham gia BHXH tự nguyện thuộc hộ gia đình nghèo năm 2018 - 2019 chỉ có 2.930 người, chiếm 1,05% và số người thuộc hộ gia đình cận nghèo tham gia BHXH tự nguyện là gần 4.400 người, chiếm 1,58% so với tổng số người tham gia BHXH tự nguyện. Năm 2019 số người tham gia BHXH tự nguyện thuộc hộ gia đình nghèo là hơn 6.500 người, chiếm 1,13% và số người thuộc hộ gia đình cận nghèo là 9.700 người, chiếm 1,7% so với tổng số người tham gia BHXH tự nguyện.

Theo ông Trần Đình Liệu, Phó Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam, công tác phát triển BHXH, nhất là BHXH tự nguyện hiện nay đang phải đối mặt nhiều khó khăn, thách thức. Vẫn còn nhiều người dân chưa có thông tin đầy đủ về chính sách BHXH tự nguyện; khi nói về quyền lợi, họ cũng thường so sánh việc BHXH bắt buộc có năm chế độ nhưng BHXH tự nguyện chỉ có hai chế độ là hưu trí và tử tuất. Tuy nhiên, nhiều người chưa biết, hưởng năm chế độ vì người tham gia BHXH bắt buộc phải đóng tiền cho năm chế độ, hưởng hai chế độ vì người dân chỉ đóng tiền cho hai chế độ. Trong khi đó, nếu đóng cả năm chế độ thì với người lao động tự do, không có sự đóng góp cùng của doanh nghiệp sẽ là một gánh nặng lớn.

Người dân tìm hiểu về thủ tục, cách thức tham gia BHXH tự nguyện tại Bưu cục Đà Nẵng 1

Nhiều người cũng nghĩ việc bỏ tiền ra đóng BHXH tự nguyện đến lúc hưởng sẽ không hấp dẫn, không bằng việc gửi tiết kiệm. Nhưng thực tế không phải như vậy, điều đó có thể chứng minh với một phép tính đơn giản: Nếu người dân đóng BHXH tự nguyện 22% trên mức 700 nghìn đồng của chuẩn hộ nghèo hằng tháng thì trong vòng 20 năm khi nam đủ 60 tuổi, nữ đủ 55 tuổi thì nhận lương hưu mỗi tháng được 400 nghìn đồng lớn hơn rất nhiều số tiền đóng hằng tháng 154 nghìn đồng... Bên cạnh đó, số tiền lương hưu này cũng được điều chỉnh tăng lên theo chính sách tiền lương của Nhà nước. Chỉ một phép tính đơn giản cũng có thể thấy chính sách BHXH tự nguyện mang lại lợi ích rất lớn cho người tham gia.

Nghị quyết 28-NQ/TW được xác định là kim chỉ nam cho mọi hoạt động của ngành BHXH, trong đó, mở rộng phạm vi bao phủ BHXH, là mục tiêu trước mắt và lâu dài để hướng tới BHXH toàn dân, bảo đảm an sinh xã hội cho mọi người lao động. Vì vậy, trong thời gian tới, ngành BHXH sẽ tập trung xây dựng niềm tin của nhân dân đối với chính sách BHXH qua việc tập trung đổi mới toàn diện nội dung, hình thức và phương pháp tuyên truyền BHXH theo Quyết định số 1676/QÐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ký ban hành ngày 21-11-2019. Trong đó, chú trọng tăng cường phối hợp các Bộ, ngành, các cơ quan truyền thông, cơ quan thông tấn, báo chí, cấp ủy, chính quyền các cấp đẩy mạnh công tác truyền thông với nhiều hình thức đa dạng, phong phú, hiện đại. Thông qua đó, giúp người dân, người lao động hiểu rõ quyền, lợi ích của việc tham gia BHXH trên cơ sở nhận thức đúng, đầy đủ và sâu sắc chủ trương, quan điểm của Ðảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về BHXH, từ đó, tạo sự đồng thuận, chủ động tham gia.

Cùng với đó, BHXH Việt Nam sẽ đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý, hỗ trợ nghiệp vụ, cải cách thủ tục hành chính; tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ, quản lý và thường xuyên kiểm tra việc thực hiện nhiệm vụ đối với tổ chức, bộ máy làm công tác thu, đại lý thu. Chấn chỉnh kịp thời, nâng cao chất lượng phục vụ để người dân không chỉ có niềm tin vào chính sách mà còn có niềm tin tưởng tuyệt đối với cán bộ, công chức, viên chức, người lao động ngành BHXH.

Đồng thời, BHXH Việt Nam sẽ tiếp tục đề xuất, kiến nghị hoàn thiện hệ thống pháp luật về BHXH để tăng tính hấp dẫn, thuận lợi hơn nữa cho người tham gia. Trong đó kiến nghị, đề xuất: Sửa đổi quy định về điều kiện, về thời gian đóng BHXH tự nguyện để được hưởng lương hưu, kết hợp điều chỉnh cách tính hưởng lương hưu; Quy định điều chỉnh tăng và linh hoạt hơn về sự hỗ trợ của Nhà nước cho người tham gia BHXH tự nguyện, nhất là đối tượng người nông dân, người lao động phi chính thức không thuộc hộ nghèo, cận nghèo để tăng mức độ hấp dẫn, khuyến khích tăng số người tham gia BHXH tự nguyện; Quy định điều kiện về tuổi để được hưởng lương hưu giữa nam và nữ cho phù hợp để khuyến khích người nông dân, người lao động khu vực phi chính thức tham gia BHXH tự nguyện nhằm tăng tính hấp dẫn, tạo thuận lợi hơn nữa cho người tham gia nhằm mở rộng vững chắc diện bao phủ BHXH, hướng tới mục tiêu BHXH toàn dân.

 Đặng Thị Thảo Lan