Tư tưởng ỷ lại, trông chờ vào hỗ trợ của Nhà nước và suy nghĩ không muốn thoát nghèo của không ít người dân đã khiến cho công tác giảm nghèo gặp khó khăn. Nâng cao nhận thức, khơi dậy khát vọng vươn lên thoát nghèo là cách làm của tỉnh Phú Thọ, giúp cho nhiều hộ gia đình thoát nghèo, nhiều địa phương bước ra khỏi diện đặc biệt khó khăn, đem lại sức sống mới vùng ở quê nghèo.

Toàn tỉnh có 13 huyện, thành, thị, trong đó có 10 huyện miền núi, 72 xã, 224 thôn bản đặc biệt khó khăn và an toàn khu. Với dân số toàn tỉnh trên 1,3 triệu người, 70% sống ở khu vực miền núi, trong đó dân tộc thiểu số chiếm 21%. Qua rà soát hộ nghèo, hộ cận nghèo theo chuẩn nghèo tiếp cận đa chiều áp dụng cho giai đoạn 2016 - 2020, toàn tỉnh Phú Thọ có 41.050 hộ nghèo, chiếm 10,51% tổng số hộ trên địa bàn tỉnh, trong đó có 13.625 hộ dân tộc thiểu số, chiếm 33%; số hộ cận nghèo còn trên 31.377 hộ. 

Xã Tân Minh, huyện Thanh Sơn, trước kia đều là nhà tranh tre vách đất, không có điện lưới, trường học tạm bợ, đường sá chủ yếu là cấp phối, sỏi đá gồ ghề. Cuộc sống của người dân nơi đây hết sức khó khăn, vất vả, chủ yếu trông chờ vào trồng lúa và cây lâm nghiệp. Khi xã có chủ trương thoát nghèo từ vùng III lên vùng II, nhiều người dân không hưởng ứng vì sợ rằng sẽ mất một số quyền lợi mà những vùng đặc biệt khó khăn được hưởng.

Để thay đổi nhận thức, xã đã kiên trì tuyên truyền, vận động trực tiếp đến từng hộ dân, các tổ chức hội như nông dân, cựu chiến binh, phụ nữ và đoàn thanh niên của xã, bản đã xây dựng phong trào “Nông dân thi đua sản xuất giỏi, đoàn kết giúp nhau làm giàu và giảm nghèo bền vững”, “Phụ nữ đoàn kết giúp nhau vượt khó xóa đói giảm nghèo”… trong đó cán bộ, đảng viên, người có uy tín là những người đi tiên phong. Nhờ vậy, nhận thức của người dân đã phần nào thay đổi. Bên cạnh đó, xã thắt chặt công tác rà soát hộ nghèo, phát huy tính dân chủ trong bình xét hộ nghèo tránh trình trạng bỏ sót hoặc xét sai đối tượng.

Bà con đã hiểu đúng chủ trương. Nhiều mô hình kinh tế có hiệu quả trên địa bàn xã xuất hiện càng nhiều. Nhiều hộ khó khăn đã mạnh dạn chuyển hướng giống cây trồng, vật nuôi, áp dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất thay vì chỉ trồng cây nguyên liệu và xuất bán thô, nhiều hộ đầu tư xây xưởng chế biến gỗ bóc tạo công ăn việc làm cho lao động địa phương. Nhiều mô hình trồng chuối phấn vàng và bưởi diễn có quy mô lớn cho thu nhập hàng trăm triệu đồng mỗi vụ. Nhờ nỗ lực vươn lên thoát nghèo, từ chỗ tỷ lệ hộ nghèo 30% (năm 2010), đến nay giảm còn 12,5%. Thu nhập của nhân dân nâng từ 8,5 triệu đồng (năm 2010) lên 28,5 triệu đồng (năm 2020). Ngoài ra, người dân tự nguyện hiến đất và tiền bạc, ngày công để cứng hóa nhiều tuyến đường liên thôn, liên xã; quyên góp xây dựng nhà văn hóa để nâng cao đời sống tinh thần. Sau nhiều năm nỗ lực, xã đã thoát khỏi vùng đặc biệt khó khăn, đang phấn đấu vươn lên thoát khỏi xã nghèo của huyện.

Trước kia tại xã Sơn Nga, huyện Cẩm Khê, khi họp bình xét hộ nghèo tại khu dân cư, không ít hộ đòi hoặc xin vào hộ nghèo để được thụ hưởng các chính sách của Nhà nước. Tư tưởng trông chờ, ỷ lại đã ăn sâu vào nhận thức của người dân. Để xóa bỏ tử tưởng không muốn thoát nghèo, khơi dậy tinh thần vươn lên làm giàu, xã niêm yết danh sách hộ được xét hộ nghèo và cận nghèo tại nhà văn hóa khu dân cư và trụ sở xã để người dân biết, tự đánh giá, nếu thấy có hộ nào không phù hợp có ý kiến lại với xã để xã có phương án giải quyết. Cách làm này đã tác động đến lòng tự trọng của người dân, nhiều người đã tự giác viết đơn xin ra khỏi hộ nghèo để nhường lại chỉ tiêu cho hộ khác và tự vươn lên thoát nghèo.

Gia đình anh Nguyễn Ngọc Đức, khu Chùa Bộ, có 5 nhân khẩu và là hộ cận nghèo từ năm 2014 đến nay, kinh tế gia đình chỉ trông vào làm ruộng. Không muốn “gắn” mãi mác nghèo, anh bàn bạc với vợ con vay mượn anh em họ hàng đầu tư mua công nông và máy bừa về để làm thuê, có thêm thu nhập. Đến nay, kinh tế gia đình đã khấm khá hơn trước anh Đức quyết định viết đơn xin ra khỏi hộ nghèo của xã  để nhường sự hỗ trợ cho các hộ khó khăn hơn. Lãnh đạo xã Sơn Nga cho biết, trong đợt bình xét hộ nghèo vừa qua, toàn xã có 12 hộ làm đơn xin ra khỏi hộ nghèo. Các hộ này không hẳn vì đã thực sự hết khó khăn, thiếu thốn mà vì nhận thức được trách nhiệm nỗ lực vươn lên; ý thức trong việc sẻ chia hỗ trợ với những hoàn cảnh còn khó khăn hơn mình đã viết đơn xin thoát nghèo.

Bà Phạm Thị Thu Hương, Giám đốc Sở Lao động - Thương binh và Xã hội Phú Thọ cho biết, nhờ những nỗ lực trong việc tuyên truyền, vận động đến nay, 198 hộ đã tự nguyện viết đơn xin ra khỏi hộ nghèo. Nhiều điển hình tập thể, cá nhân tự mình vươn lên xóa nghèo, bước ra khỏi vùng đặc biệt khó khăn, đem lại sức sống mới cho nhiều vùng quê nghèo.

Sở Lao động - Thương binh và Xã hội Phú Thọ cho biết, qua kết quả rà soát hộ nghèo, hộ cận nghèo tháng 12/2020, địa bàn tỉnh vẫn có 18.004 hộ nghèo, chiếm 4,34%; tổng số hộ cận nghèo là 19.020 hộ, chiếm 4,58%.  Một trong những nguyên nhân khiến cho tỷ lệ hộ nghèo của tỉnh Phú Thọ còn cao là do nhiều hộ dân còn có tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào sự hỗ trợ của Nhà nước, chưa có ý thức nỗ lực vươn lên thoát nghèo hoặc “thích nghèo” để hưởng chế độ hỗ trợ của Nhà nước.

Để “đánh thức” khát vọng thoát nghèo, tỉnh Phú Thọ đã triển khai hàng loạt giải pháp nhằm làm thay đổi nếp nghĩ, cách làm trong đồng bào dân tộc thiểu số để từng bước vươn lên thoát nghèo bền vững. Trong giai đoạn 2015-2020, Phú Thọ đã triển khai hiệu quả nhiều chương trình, dự án, đầu tư cơ sở hạ tầng cho các xã đặc biệt khó khăn, xã an toàn khu, các thôn, bản đặc biệt khó khăn; hỗ trợ phát triển sản xuất, đa dạng hóa sinh kế và nhân rộng mô hình giảm nghèo; tạo điều kiện và cơ hội thuận lợi để người nghèo dễ dàng tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản như y tế, giáo dục, chính sách hỗ trợ về đất ở, nhà ở và nước sinh hoạt. Tỉnh mở rộng các cơ sở bảo trợ xã hội nhằm thực hiện tốt chính sách an sinh xã hội; tiến hành rà soát, đánh giá lại việc bình xét hộ nghèo đảm bảo nguyên tắc dân chủ, công khai, khách quan; tăng cường công tác kiểm tra việc triển khai thực hiện và đưa các chính sách giảm nghèo đến các hộ dân.

Đồng thời, tỉnh tổ chức đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng truyền thông tại cơ sở cho cán bộ cấp xã và cấp thôn, bản; cấp phát ấn phẩm, tời rơi về cẩm nang truyền thông về công tác giảm nghèo đến từng người dân vùng đặc biệt khó khăn; hỗ trợ phương tiện nghe, xem cho các hộ nghèo thuộc các dân tộc ít người, hộ nghèo tại các xã đặc biệt khó khăn.

Theo bà Phạm Thị Thu Hương, sau 10 năm triển khai chương trình giảm nghèo bền vững tại tỉnh, chuyển biến rõ nhất trong giai đoạn 2016-2020 là nhận thức của cán bộ và nhân dân về giảm nghèo theo tiêu chí đa chiều được nâng lên, tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào các chính sách của Nhà nước đối với hộ nghèo, khu nghèo, xã nghèo đã thay đổi, thay vào đó là tinh thần, khát vọng vươn lên thoát nghèo, làm giàu chính đáng cho gia đình và quê hương.

Huyện Tân Sơn là một trong những huyện nghèo duy nhất của tỉnh Phú Thọ được thụ hưởng chính sách hỗ trợ giảm nghèo nhanh và bền vững theo Nghị quyết 30a của Chính phủ. Khi mới thành lập huyện, tỷ lệ hộ nghèo trên địa bàn chiếm 62%. Chỉ sau 10 năm thực hiện Chương trình giảm nghèo bền vững, Tân Sơn đã thoát huyện nghèo, về đích trước 2 năm.

Ông Tạ Ngọc Yến, Chủ tịch UBND huyện Tân Sơn cho biết, chỉ tính riêng giai đoạn 2016-2020, huyện huy động trên 95 tỷ đồng đầu tư cơ sở hạ tầng; phát triển sản xuất, đa dạng hóa sinh kế, nhân rộng mô hình giảm nghèo. Hàng trăm công trình giao thông, thủy lợi, văn hóa, y tế, giáo dục, nước sinh hoạt đã được hoàn thành, đưa vào sử dụng góp phần thúc đẩy sản xuất, nâng cao đời sống đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi. Từ nguồn lực huy động, hàng nghìn hộ dân vùng dân tộc thiểu số  đã được hỗ trợ giống cây trồng, vật nuôi, vật tư, máy móc thiết bị nông nghiệp, tập huấn kiến thức chăn nuôi, trồng trọt, chuyển giao tiến bộ kỹ thuật mới và vay vốn ưu đãi từ Ngân hàng Chính sách xã hội đi xuất khẩu lao động. Cùng với đó, huyện hỗ trợ hơn 200 hộ dân đất ở ổn định, yên tâm lao động sản xuất, phát triển kinh tế.

Theo ông Tạ Ngọc Yến, việc triển khai hỗ trợ được huyện chuẩn bị kỹ lưỡng cho cả giai đoạn, lấy ý kiến nhu cầu đầu tư, hỗ trợ trực tiếp tại các thôn, bản, lựa chọn đúng đối tượng, hỗ trợ theo thứ tự ưu tiên đặc biệt thường xuyên phối hợp với cán bộ xã kiểm tra việc sử dụng nguồn hỗ trợ. Không chỉ trông chờ nguồn lực hỗ từ bên ngoài, huyện đã đưa ra nhiều giải pháp nhằm phát nội lực của địa phương, trong đó chú trọng phát triển sản xuất nông nghiệp, chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi ở nơi có điều kiện; chú trọng phát triển kinh tế đồi rừng nâng cao giá trị sản xuất lâm nghiệp, đẩy mạnh xuất khẩu lao động hạ nhanh tỷ lệ hộ nghèo.

Bà Phạm Thị Thu Hương, Giám đốc Sở Lao động - Thương binh và Xã hội Phú Thọ cho biết, để không ai bị bỏ lại phía sau, những năm qua, tỉnh đã thực hiện đa dạng hóa nguồn vốn, trong đó tranh thủ nguồn vốn của Trung ương, cân đối bố trí đối ứng từ ngân sách địa phương, huy động từ nguồn đóng góp hợp pháp khác, đồng thời vận động sự tham gia đóng góp của người dân, đối tượng thụ hưởng triển khai thực hiện chương trình. Công tác giảm nghèo bền vững trên địa bàn tỉnh ngày càng đi vào thực chất hơn. Khâu rà soát hộ nghèo ở cơ sở đã được cán bộ chuyên môn cấp tỉnh trực tiếp đến khảo sát, xác định. Các cấp chính quyền, đoàn thể bám sát từng hộ để hỗ trợ đúng nhu cầu, thực hiện đúng chính sách hỗ trợ sinh kế, nhà ở, giải quyết việc làm, đào tạo nghề,... không để xảy ra trường hợp tái nghèo.

Chỉ tính riêng giai đoạn 2016-2020, tỉnh đã huy động trên 2.488 tỷ đồng, trong đó vốn trung ương 893 tỷ đồng, vốn ngân sách địa phương 888 tỷ đồng, vốn lồng ghép 693 tỷ đồng và các nguồn huy động khác trên 16 tỷ đồng. Từ nguồn lực huy động, tỉnh tập trung nâng cấp, mở rộng tuyến đường giao thông kết nối liên vùng sản xuất hàng hóa, trung tâm các xã, thôn, bản; xây dụng mới các công trình trường học, thủy lợi, nước sạch phục vụ người dân vùng đặc biệt khó khăn. Bên cạnh đó, tỉnh nâng cao chất lượng dịch vụ y tế, chăm sóc sức khỏe người dân; đào tạo nâng cao trình độ đội ngũ y bác sỹ tuyến huyện, xã và cán bộ y tế thôn, bản, quan tâm y tế dự phòng.

Đặc biệt, nguồn vốn huy động đã được đầu tư cho phát triển sản xuất, đa dạng hóa sinh kế và nhân rộng mô hình giảm nghèo đã giúp hàng ngàn hộ dân được hỗ trợ giống cây trồng, cây ăn quả, cây công nghiệp; giống vật nuôi, vật tư phân bón; máy móc, thiết bị phục vụ sản xuất và hoạt động khuyến nông, nâng cao kiến thức cho nông dân. Nhiều mô hình trồng bưởi, trồng chuối phấn vàng, nuôi ong, nuôi bò sinh sản đã được nhân rộng, tạo thành vùng sản xuất hàng hóa, mang lại giá trị kinh tế cao cho đồng bào vùng khó khăn.

Theo Sở Lao động - Thương binh và Xã hội Phú Thọ, nguồn vốn được bố trí đúng mục đích, đúng đối tượng đã giúp phát huy hiệu quả, cải thiện điều kiện và nâng cao mức sống của vùng nghèo, người nghèo. Trong giai đoạn 2016-2020, toàn tỉnh đã có 23.000 hộ thoát nghèo, 12.000 hộ thoát cận nghèo, đưa tỷ lệ hộ nghèo hàng năm giảm bình quân 1,6%, vượt kế hoạch đề ra. Riêng huyện nghèo Tân Sơn giảm bình quân 4,23%/năm, vượt chỉ tiêu 4%/năm, năm 2018 được công nhân thoát nghèo trước 2 năm. Tuy nhiên, so với cả nước, tỷ lệ hộ nghèo của tỉnh Phú Thọ vẫn còn cao, kết quả giảm nghèo chưa thực sự vững chắc, chênh lệch giàu nghèo giữa các vùng, nhóm dân cư vẫn còn khoảng cách. Hiện toàn tỉnh vẫn còn 18.004 hộ nghèo, chiếm 4,34%; 19.020 hộ cận nghèo, chiếm 4,58%.

Ông Hồ Đại Dũng, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Phú Thọ khẳng định, trong giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030, việc triển khai chương trình giảm nghèo bền vững của tỉnh sẽ có những thay đổi, thực hiện có trọng tâm, trọng điểm, tác động theo nhóm đối tượng và nguyên nhân nghèo; đẩy mạnh thực hiện chính sách xã hôi hóa theo phương chậm “Nhà nước hỗ trợ, nhân dân đóng góp, cộng đồng giúp đỡ”. Bên cạnh đó, tỉnh sẽ giảm dần chính sách hỗ trợ trực tiếp, tăng các chính sách hỗ trợ có điều kiện tránh tư tưởng trông chờ, ỷ lại, khuyến khích người nghèo vươn lên thoát nghèo; huy động tối đa các nguồn lực đầu tư cho chương trình giảm nghèo bền vững.

Tỉnh tiếp tục xây dựng chính sách hỗ trợ, thu hút đầu tư phát triển công nghiệp chế biến, tiêu thụ sản phẩm cho đồng bào dân tộc thiểu số; tạo cơ hội bình đẳng để đồng bào tiếp cận nguồn lực phát triển và thụ hưởng dịch vụ, phúc lợi xã hội. Đồng thời, Phú Thọ tạo môi trường thuận lợi để thu hút doanh nghiệp trong và ngoài tỉnh đầu tư phát triển kinh tế - xã hội vùng dân tộc thiểu số; hỗ trợ và khuyến khích doanh nghiệp sử dụng, giải quyết việc làm cho lao động là người dân tộc thiểu số; thực hiện hiệu quả chương trình hỗ trợ di dân, định canh, định cư cho đồng bào dân tộc thiểu số...

Để chính sách phù hợp thực tế, tỉnh Phú Thọ kiến nghị Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội nghiên cứu điều chỉnh chuẩn nghèo cho phù hợp; giảm dần tính bao cấp và hỗ trợ trực tiếp mà tập trung hỗ trợ khuyến khích sản xuất, hỗ trợ ưu đãi, dạy nghề, khuyến nông, đào tạo nghề và phân loại nguyên nhân nhóm đối tượng để có chính sách hỗ trợ phù hợp; giảm tính bình quân giữa các địa bàn và nhóm đối tượng. Nhà nước có chính sách giảm nghèo đặc thù và phù hợp với địa phương có tỷ lệ hộ nghèo cao; hỗ trợ đồng bào dân tộc thiểu số và vùng đặc biệt khó khăn về lượng thực, phát triển chăn nuôi, chăm sóc bảo vệ rừng.

Tỉnh kiến nghị Chính phủ bản hành riêng chính sách trợ giúp các đối tượng bảo trợ xã hội, tách hẳn điều kiện phải thuộc hộ nghèo mới được hưởng trợ cấp xã hội nhằm tránh cơ sở, hộ dân đưa đối tượng này vào hộ nghèo để nhận trợ giúp của Nhà nước. Phú Thọ phấn đấu đến năm 2024, thu nhập bình quân người dân tộc thiểu số trên địa bàn tăng gấp 1,8 lần so với hiện nay, tỷ lệ hộ nghèo hàng năm giảm 4-5%, giảm 30% số xã đặc biệt khó khăn, 50% số thôn đặc biệt khó khăn so với hiện nay./.