Nghiên cứu - trao đổi
Trang chủ / Nghiên cứu - trao đổi / Nghiên cứu - trao đổi
Chính sách quản lý lao động trong môi trường số: Thực trạng, thách thức và bài học kinh nghiệm
02:00 PM 25/11/2024
(LĐXH)- Chuyển đổi số không chỉ làm thay đổi cách thức hoạt động của nền kinh tế mà còn định hình lại môi trường lao động. Các mô hình làm việc trực tuyến hoặc có thể gọi là làm việc từ xa và làm việc linh hoạt (hybrid work) trở thành xu hướng tất yếu, đặc biệt sau đại dịch COVID-19. Tuy nhiên, môi trường lao động số hóa đặt ra không ít thách thức về quản lý lao động và bảo vệ quyền lợi người lao động. Tại Việt Nam, khung pháp lý về lao động số vẫn đang trong quá trình hoàn thiện. Bài viết này phân tích thực trạng, thách thức và các bài học kinh nghiệm từ quốc tế trong quản lý lao động trong môi trường số.
Thực trạng chính sách quản lý lao động trong môi trường số tại Việt Nam
Mặc dù làm việc trực tuyến mang lại nhiều lợi ích, nhưng việc quản lý và điều chỉnh hình thức làm việc này cũng đặt ra nhiều thách thức về mặt pháp lý. Hiện nay, tại Việt Nam chưa có một quy định cụ thể nào dành riêng cho hình thức làm việc trực tuyến, tuy nhiên có thể áp dụng một số quy định trong Bộ luật Lao động 2019 và các văn bản pháp luật liên quan.
Bộ luật Lao động 2019 là một nền tảng pháp lý cơ bản, trong đó, Điều 32 Bộ luật này quy định về việc làm không trọn thời gian, cho phép người lao động và người sử dụng lao động thỏa thuận về thời gian làm việc không đầy đủ một ngày làm việc hoặc một tuần làm việc. Điều này hoàn toàn phù hợp với đặc thù của hình thức làm việc trực tuyến, nơi người lao động có thể linh hoạt sắp xếp thời gian làm việc của mình.
Làm việc trực tuyến đang trở thành xu hướng tất yếu, nhất là sau đại dịch COVID-19 (ảnh minh họa)
Luật Giao dịch điện tử 2023 tiếp tục củng cố cơ sở pháp lý trong các giao dịch điện tử, đặc biệt là hợp đồng điện tử được hiểu bao gồm cả hợp đồng điện tử được quy định tại Mục 16, Điều 3 và được cụ thể hóa tại Điều 34, Điều 35, Điều 36 của Luật này. Việc đảm bảo tính pháp lý cho các tài liệu liên quan đến lao động số giúp tăng cường sự minh bạch và tin cậy giữa các bên trong giao dịch lao động. Điều này không chỉ phù hợp với xu hướng chuyển đổi số mà còn thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế số tại Việt Nam.
Như vậy, làm việc trực tuyến là một xu hướng tất yếu trong thời đại công nghệ hiện nay. Để việc làm việc trực tuyến được diễn ra hiệu quả và đảm bảo quyền lợi của cả người lao động và doanh nghiệp, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan, đồng thời hoàn thiện hơn nữa khung pháp lý để điều chỉnh hình thức làm việc này. Do đó, một số vấn đề cần làm rõ khi thực hiện quản lý lao động trực tuyến mà pháp luật chưa quy định cụ thể như:
- Xác định quan hệ lao động: Việc phân biệt giữa người lao động làm việc tại văn phòng và lao động tự do/ cộng tác viên khi làm việc trực tuyến còn nhiều vướng mắc, ảnh hưởng đến quyền lợi của người lao động.
- Thời gian làm việc khó xác định: Việc tính toán giờ làm, làm thêm giờ cho người lao động làm việc trực tuyến gặp nhiều khó khăn.
- Môi trường làm việc chưa rõ ràng: Trách nhiệm đảm bảo an toàn, cung cấp thiết bị làm việc cho người lao động làm việc trực tuyến chưa được quy định cụ thể.
- Chính sách bảo hiểm xã hội: Việc áp dụng các chế độ bảo hiểm xã hội cho người lao động làm việc trực tuyến, đặc biệt là những người làm việc không toàn thời gian cần được quy định cụ thể.
- Giải quyết tranh chấp gặp khó khăn: Thủ tục giải quyết tranh chấp và thu thập bằng chứng cho người lao động làm việc trực tuyến còn nhiều rào cản về phương pháp và quy định pháp luật.
Các nghiên cứu quốc tế
Các tổ chức quốc tế như Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) và Liên minh Châu Âu (EU) đã tiến hành nhiều nghiên cứu và báo cáo về lao động trực tuyến, phản ánh sự phát triển và thách thức của hình thức làm việc trực tuyến, các hoạt động lao động trên môi trường số.
Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO):
Báo cáo "Triển vọng Việc làm và Xã hội Thế giới 2021": ILO đã công bố báo cáo này, tập trung vào vai trò của các nền tảng lao động số trong việc chuyển đổi thế giới việc làm. Báo cáo nhấn mạnh sự gia tăng nhanh chóng của các nền tảng lao động số và tác động của chúng đối với thị trường lao động toàn cầu.
Báo cáo "Triển vọng Việc làm và Xã hội Thế giới 2024": Trong phiên bản cập nhật tháng 9 năm 2024, ILO đã phân tích những thách thức đối với bất bình đẳng khi tỷ lệ thu nhập từ lao động đình trệ và một bộ phận lớn thanh niên vẫn không có việc làm, không được giáo dục hoặc đào tạo.
Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD):
Báo cáo "Báo cáo Kinh tế của OECD: Việt Nam 2023": OECD đã phân tích sự phục hồi mạnh mẽ, số hóa và tăng trưởng xanh sau COVID-19, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tăng năng suất lao động và thúc đẩy cải cách cơ cấu để duy trì tăng trưởng kinh tế cao.
Tham khảo chính sách của các nước trên thế giới
Các nước Bắc Âu (Thụy Điển, Đan Mạch, Na Uy, Phần Lan):
- Môi trường làm việc linh hoạt: Các nước Bắc Âu nổi tiếng với việc khuyến khích làm việc từ xa và các hình thức làm việc linh hoạt khác.
- Bảo vệ quyền lợi người lao động: Các quốc gia này có các quy định chặt chẽ về bảo hiểm xã hội, nghỉ phép và các quyền lợi khác, áp dụng cho cả người lao động làm việc tại văn phòng và làm việc từ xa.
- Cân bằng giữa công việc và cuộc sống: Các chính sách của các nước Bắc Âu luôn hướng tới việc tạo ra một môi trường làm việc cân bằng, giúp người lao động có thể vừa làm việc hiệu quả vừa có thời gian dành cho gia đình và bản thân.
Singapore là một trong những quốc gia hàng đầu thế giới về việc áp dụng công nghệ và khuyến khích làm việc từ xa. Mặc dù không có một luật cụ thể nào quy định chi tiết về lao động trực tuyến, nhưng các quy định hiện hành và các thông lệ đã tạo ra một khung pháp lý tương đối rõ ràng cho hình thức làm việc này. Các chính sách của nước này đối với các hình thức lao động trực tuyến gồm: Hợp đồng lao động rõ ràng các điều khoản về công việc, lương bổng, và quyền lợi;  Bảo hiểm xã hội đầy đủ đảm bảo các quyền lợi như bảo hiểm y tế, thất nghiệp; Bảo vệ dữ liệu: Singapore có quy định chặt chẽ về bảo vệ dữ liệu cá nhân, đặc biệt quan trọng đối với công việc trực tuyến.
Đề xuất chính sách cho Việt Nam
Từ các căn cứ và lập luận nêu trên, sau đây là một số đề xuất chính sách cơ bản về quản lý hình thức làm việc trực tuyến, từ xa trong bối cảnh hiện nay của Việt Nam:
Thứ nhất, hoàn thiện khung pháp lý về lao động số:
  • Cập nhật và bổ sung các quy định trong Bộ luật Lao động để điều chỉnh rõ hơn các mô hình làm việc số (bao gồm làm việc trực tuyến, từ xa).
  • Bảo đảm quyền được nghỉ ngơi và bảo mật thông tin của người lao động trong môi trường số hóa.
Thứ hai, tăng cường giám sát và hỗ trợ doanh nghiệp:
  • Phát triển các tiêu chuẩn hướng dẫn doanh nghiệp xây dựng chính sách làm việc linh hoạt.
  • Triển khai các công cụ hỗ trợ đo lường năng suất và quản lý lao động từ xa.
Thứ ba, đào tạo và nâng cao kỹ năng số cho người lao động:
  • Hỗ trợ đào tạo kỹ năng công nghệ thông qua các chương trình hợp tác công, tư.
  • Ưu tiên đào tạo lại cho lao động lớn tuổi và lao động trong ngành nghề truyền thống.
Thứ tư, đầu tư công nghệ quản lý lao động:
  • Áp dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và các công cụ phân tích dữ liệu trong quản lý lao động số.
  • Xây dựng nền tảng quản lý trực tuyến để kết nối giữa doanh nghiệp, cơ quan quản lý, và người lao động.
Kết luận
Chính sách quản lý lao động trong môi trường số không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi của người lao động mà còn góp phần nâng cao hiệu quả và năng suất làm việc. Việt Nam cần học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia phát triển để xây dựng khung pháp lý và cơ chế quản lý phù hợp. Sự phối hợp giữa chính phủ, doanh nghiệp và người lao động sẽ là yếu tố quan trọng để đảm bảo thành công trong chuyển đổi số.
_________________

TÀI LIỆU THAM KHẢO
  1. Bộ luật Lao động 2019, Việt Nam.
  2. Luật Giao dịch điện tử 2023, Việt Nam.
  3. Nghị định 13/2023/NĐ-CP về bảo vệ dữ liệu cá nhân.
  4. Báo cáo World Economic Forum: The Future of Jobs Report 2023.
  5. McKinsey & Company: Remote Work and the Hybrid Workplace (2022).
  6. Tài liệu hướng dẫn của Liên minh Châu Âu về quyền được ngắt kết nối.
  7. Báo cáo "Triển vọng Việc làm và Xã hội Thế giới 2021".
  8. Báo cáo "Triển vọng Việc làm và Xã hội Thế giới 2024".
  9. Báo cáo "Báo cáo Kinh tế của OECD: Việt Nam 2023".
10. Nordic Council (Hội đồng Bắc Âu): https://www.norden.org/en/nordic-council
11. Ministry of Manpower, Singapore:https://www.mom.gov.sg/
Linh Trí
TAG: môi trường số quản lý lao động trong môi trường số
Tin khác
Đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao trong hệ thống giáo dục nghề nghiệp
An toàn và sức khỏe của người lao động bị tác động nghiêm trọng bởi biển đổi khí hậu
An toàn vệ sinh thực phẩm trong kinh doanh ăn uống du lịch
Hoạt động du lịch với môi trường tự nhiên
Phát huy nguồn lực thực hiện tự chủ tài chính tại Trường Cao đẳng cơ điện và xây dựng Bắc Ninh
Thiết kế, chế tạo Bộ thực hành PLC phục vụ đào tạo nghề điện tử công nghiệp
Xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ của Việt Nam sang EU trong bối cảnh thực thi EVFTA: Cơ hội và thách thức
Giải pháp phát triển và mở rộng thị trường lao động ngoài nước
Nhìn lại 40 năm thực hiện chính sách xã hội - Định hướng giải pháp góp phần phát triển toàn diện đất nước trong giai đoạn mới