Báo cáo tổng hợp tình hình thực hiện chính sách pháp luật về phòng, chống xâm hại trẻ em dẫn báo cáo của Chính phủ cho biết, số trẻ em trên toàn quốc là 26.372.278 trẻ em chiếm gần 27% dân số cả nước. Số liệu báo cáo cho thấy, có đến 11.530 trẻ chưa hoàn thành phổ cập giáo dục trung học cơ sở nhưng đã bỏ học đi kiếm sống; Số lượng trẻ có hoàn cảnh đặc biệt và trẻ có cha mẹ ly hôn là rất lớn và đều đang có chiều hướng gia tăng. Đặc biệt, giai đoạn từ 2015 - 2019, có 8.442 vụ xâm hại trẻ em được phát hiện, xử lý, với 8.709 trẻ em bị xâm hại. Trong đó, có 6.432 trẻ bị xâm hại tình dục; 857 trẻ bị bạo lực; 106 trẻ bị mua bán, bắt cóc, chiếm đoạt; 1.314 trẻ bị xâm hại bằng các hình thức khác. So với giai đoạn 2011-2014 thì số trẻ em bị xâm hại tăng 880 trẻ, tỷ lệ 12,2%. Đáng lưu ý, số trẻ em bị xâm hại giảm dần từ năm 2015 đến năm 2018, nhưng lại tăng đột biến trong năm 2019, riêng 6 tháng đầu năm 2019 đã có 1.400 trẻ bị xâm hại, gần bằng số lượng cả năm 2018 (1.579 trẻ). Trong các vụ xâm hại này thì phổ biến nhất, để lại hậu quả nặng nề, gây bức xúc dư luận nhất là xâm hại tình dục, chiếm 75,4% tổng số vụ xâm hại trẻ em. Nhiều địa phương, số vụ xâm hại tình dục trẻ em chiếm trên 90% như Cần Thơ, Hậu Giang, Kiên Giang, Đồng Nai...

Một điểm đáng lưu ý là qua giám sát tại một số địa phương cho thấy, đối tượng xâm hại trẻ em là người ruột thịt, người thân thích và người quen biết với trẻ có xu hướng gia tăng, chiếm trên dưới 90%. Báo cáo cũng nêu rõ, gia đình vốn được xem là môi trường an toàn nhất với trẻ em, song vừa qua xảy ra nhiều vụ xâm hại trẻ em ngay tại gia đình. Nhiều địa phương, trẻ em bị xâm hại bởi chính người ruột thịt, người thân thích chiếm tỉ lệ cao như: Hà Tĩnh 67,6%, Hà Nội 51,9%, Bà Rịa-Vũng Tàu 33%... Theo thống kê của Tổng đài quốc gia bảo vệ trẻ em 111 dựa trên tổng số các cuộc gọi đến, số vụ bạo lực trẻ em do người thân trong gia đình gây ra chiếm tới 65,88%.

Tại môi trường học đường cũng xảy ra nhiều vụ xâm hại trẻ em, trong đó có những vụ bạo lực học đường nghiêm trọng, có vụ gây bức xúc trong xã hội do giáo viên sử dụng các biện pháp bạo hành đi ngược lại với đạo đức nhà giáo; có những vụ nhiều học sinh đánh một học sinh. Đáng lưu ý, một số vụ thầy giáo, nhân viên cơ sở giáo dục xâm hại tình dục học sinh, có những vụ diễn ra trong thời gian dài, gây lo lắng, bức xúc trong xã hội.

Trên thực tế, còn nhiều trường hợp trẻ em bị xâm hại nhưng chưa được phát hiện kịp thời, đầy đủ để xử lý, nhất là các hành vi bạo lực gây tổn hại về thể chất và tinh thần cho trẻ em; đồng thời công tác theo dõi, thống kê tình hình trẻ em bị xâm hại chưa được quan tâm đúng mức, dẫn đến, số vụ xâm hại trẻ em được phát hiện và xử lý nêu trong các báo cáo chưa phản ánh đầy đủ tình hình thực tế.

Về môi trường xã hội, nhiều trẻ em chưa được gia đình, nhà trường trang bị những kiến thức cơ bản về việc sử dụng internet, mạng xã hội an toàn. Công tác bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu. Cùng với sự phát triển của du lịch, nhiều khách quốc tế đến Việt Nam, trong đó có cả đối tượng đã có án tích về xâm hại trẻ em nhưng biện pháp quản lý, giám sát chưa thật chặt chẽ dẫn đến nguy cơ xâm hại trẻ em trong hoạt động du lịch, đặc biệt là xâm hại tình dục. Nhiều địa phương chưa quan tâm bố trí đất đai, đầu tư xây dựng các thiết chế văn hóa, thể thao cho trẻ em. Vẫn còn nhiều trẻ em bị xâm hại chưa được áp dụng biện pháp can thiệp. Một số địa phương chủ yếu tiến hành thăm hỏi, động viên, tặng quà mà chưa thực hiện đầy đủ các biện pháp can thiệp như chăm sóc y tế, trị liệu tâm lý để giúp trẻ sớm hòa nhập cộng đồng.

Điểm chung lớn nhất của các vụ xâm hại tình dục trẻ em là thiếu bằng chứng. Đa phần cha mẹ thường trình báo cơ quan chức năng sau 3-4 ngày sự việc xảy ra nên giám định pháp y hầu như không có kết quả. Các vụ việc cũng ít khi có nhân chứng do thủ phạm đã có tính toán trước. Mặt khác, người bị hại thường là trẻ em nên việc chỉ dùng lời khai để làm căn cứ buộc tội rất mong manh nếu vụ án không xác định được chứng cứ khác, hoặc đối tượng không thừa nhận hành vi phạm tội. Hơn thế nữa, chi phí giám định cũng là một trở ngại lớn trong quá trình thu thập chứng cứ. Theo đó, chi phí trung bình cho một mẫu giám định là 1 triệu đồng, các dịch vụ giám định liên quan đến xâm hại tình dục thường lên tới 3-5 triệu đồng. Sự thiếu thống nhất về cơ sở pháp lý cũng gây ra không ít khó khăn trong giải quyết các vụ việc. Mặt khác, quan điểm khác nhau giữa các cơ quan tố tụng trong thực tế xử lý tội phạm xâm hại tình dục là một trong những vấn đề nổi bật. Theo bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi bổ sung năm 2017, chưa quy định rõ như thế nào là hành vi xâm hại tình dục, dâm ô, khiêu dâm gây khó khăn trong việc định tội danh. Trong khi đó, Luật Giám định tư pháp năm 2012 và Điều 206 Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015 không quy định bắt buộc phải trưng cầu giám định pháp y về xâm phạm tình dục cũng là trở ngại trong quá trình tìm chứng cứ. Qua nhiều vụ việc, nếu chiếu theo Bộ luật Hình sự và Bộ luật Tố tụng hình sự hiện hành thì chưa đủ khởi tố kẻ thủ ác, mà phải vận dụng những điều cấm của Luật Trẻ em mới có thể truy cứu được trách nhiệm hình sự…

Trong giai đoạn 2015 - 2019, các địa phương đã hỗ trợ, can thiệp cho 8.337 trẻ em. 100% trẻ em bị xâm hại trong cơ sở giáo dục được áp dụng các biện pháp hỗ trợ, can thiệp. Tổng đài 111 đã hỗ trợ, can thiệp cho 2.033 ca trẻ em bị xâm hại. Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam và các cấp Hội Phụ nữ tại địa phương đã hỗ trợ, can thiệp cho 1.952 trẻ em bị xâm hại. Mô hình Ngôi nhà Bình yên được vận hành khá hiệu quả. Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh tại 63 địa phương đã hỗ trợ, can thiệp cho 112 trẻ em bị xâm hại.

Theo Bộ trưởng Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội Đào Ngọc Dung thì số liệu phản ánh về tình trạng gia tăng xâm hại trẻ em chưa đúng với thực tế vì xâm hại trẻ em có từ lâu nhưng gần đây, do nhận thức của xã hội tăng lên nên việc phát hiện, xử lý tình trạng xâm hại trẻ em tăng lên. Nói về trách nhiệm khi để xảy ra tình trạng trẻ em bị xâm hại, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung nhấn mạnh vấn đề là chưa chỉ rõ trách nhiệm người đứng đầu khi để xảy ra xâm hại trẻ em. Bộ trưởng Đào Ngọc Dung cũng cho rằng, hệ thống pháp luật hiện nay của chúng ta đầy đủ nhưng tính răn đe chưa đủ. Trong khi đó, việc quản lý các đối tượng xâm hại trẻ em chưa chặt chẽ. Việc khởi tố, xử lý các vụ xâm hại trẻ em rất khó vì ranh giới đúng sai rất ngắn. Nhiều vụ nghe rất bức xúc nhưng chứng cứ rất khó để xử lý. “Tôi đề nghị, cũng nên nghiên cứu để quy định chặt chẽ hơn các đối tượng có hành vi này. Kể cả giao cho Chính phủ nghiên cứu Luật Phòng chống xâm hại trẻ em”, Bộ trưởng Đào Ngọc Dung nhấn mạnh.

Đến thời điểm này, ngoài việc thực hiện tốt Luật Trẻ em và các quy định khác liên quan, các ngành, địa phương còn triển khai nhiều giải pháp để bảo vệ, chăm sóc trẻ em. Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội đã xây dựng tài liệu tập huấn về quy trình hỗ trợ, can thiệp đối với trẻ em bị xâm hại hoặc có nguy cơ bị bạo lực, bóc lột, bỏ rơi. Bộ Giáo dục và Đào tạo trang bị cho giáo viên kiến thức, kỹ năng phòng ngừa, phát hiện, xử lý những hành vi có nguy cơ dẫn đến bạo lực, xâm hại ở học đường. Bộ Y tế tập huấn kiến thức thực hành cho cán bộ tham gia cung cấp dịch vụ tiếp nhận, khám, sàng lọc, điều trị, chăm sóc, tư vấn... trẻ em bị bạo lực, xâm hại; đồng thời, xây dựng chương trình, tài liệu đào tạo về sàng lọc, phát hiện sớm những trường hợp trẻ em bị xâm hại. Bộ Công an đã hoàn thiện tài liệu tập huấn về công tác điều tra thân thiện, góp phần nâng cao hiệu quả điều tra và giảm tổn thương cho nạn nhân là trẻ em. Cùng với đó, các địa phương đã thành lập ban chỉ đạo, ban điều hành công tác trẻ em cấp tỉnh, huyện; ban bảo vệ trẻ em cấp xã; chủ động nhân rộng mô hình cung cấp, kết nối dịch vụ bảo vệ trẻ em...

Tuy nhiên, công tác bảo vệ trẻ em trước vấn nạn xâm hại tình dục cần thiết thực hơn, cụ thể hơn; phải đảm bảo làm tốt từ khâu tuyên truyền đến chăm lo, bảo vệ. Quan trọng hơn cả, mỗi gia đình, các bậc phụ huynh phải luôn cẩn trọng nhất, giữ gìn an toàn nhất cho con trẻ. Đồng thời, cần có nhiều chương trình hướng dẫn kỹ năng phòng chống xâm hại cho trẻ em, người làm công tác trẻ em, cha mẹ thầy cô giáo – những người làm công tác bảo vệ trẻ em. Cùng với đó, như khuyến nghị của Phó Chủ tịch Quốc hội Đỗ Bá Tỵ cần thiết nâng cao vai trò, trách nhiệm trong công tác tuyên truyền, giáo dục, nhất là về Luật Trẻ em, trong đó, nên có nhiều biện pháp tuyên truyền, mở rộng các hình thức tuyên truyền như dành thời lượng giờ vàng trên truyền hình, tuyên truyền qua mạng xã hội, youtube... là những kênh nhiều người tham gia để nâng cao hiệu quả tuyên truyền.

Nguyễn Đăng Doanh