Thomas Carlyle - một trong những tư tưởng gia lớn nhất nước Anh cuối thế kỷ Khai Sáng (thế kỷ XVIII) nói về lao động trong tập sách “Past and Present” như sau: “Chỉ có ở lười biếng mới có sự tuyệt vọng vĩnh viễn. Công việc, dù có sùng bái tiền bạc, sang hay hèn, cũng đang giao tiếp với tự nhiên; chính mong muốn thực sự hoàn thành công việc sẽ dẫn dắt một người ngày càng đến gần hơn với sự thật, với những quy định và luật lệ của tự nhiên, mà đó chính là sự thật”.

Gần đây, các tác phẩm văn học được viết trước năm 1950, xoay quanh chủ đề lao động chuyên môn nghề nghiệp đã lần lượt được giới thiệu với bạn đọc - “Đương đầu với lửa” của R. M. Ballantyne, “Trường mẫu giáo” của Léon Frapié, và "Thể xác và tâm hồn" của Maxence Van der Meersch - chúng ta có thể nhận ra một điểm chung hấp dẫn: sự thành công của chúng nằm ở việc xây dựng nên những khuôn mẫu nhân vật (archetype) kinh điển, những hình mẫu mang tính biểu tượng, vượt thời gian và gắn liền với bản chất của từng ngành nghề.

Lấy bối cảnh London thế kỷ 19, “Đương đầu với lửa” đã dựng nên một tượng đài bất hủ về nghề lính cứu hỏa thông qua nhân vật Frank Willders. Đây chính là khuôn mẫu “Người hùng vị tha” trong hình hài của một người lao động quả cảm. Frank không chỉ là một người dập lửa; anh là hiện thân của lòng dũng cảm thuần khiết, sức mạnh thể chất và sự chính trực không tì vết.

Tác phẩm của Ballantyne đặt ra một cuộc chiến rạch ròi giữa thiện và ác: những người lính cứu hỏa cao thượng chống lại "giặc lửa" tàn bạo. Trong cuộc chiến đó, Frank Willders nổi lên như một hiệp sĩ thời hiện đại, người lao vào hiểm nguy không phải vì danh vọng mà vì một ý thức sâu sắc về bổn phận bảo vệ cộng đồng. Anh cứu người mà không cần đền đáp, đối mặt với cái chết một cách bình thản. Khuôn mẫu người hùng này, với đức hy sinh quên mình và lý tưởng đạo đức trong sáng, đã trở thành một biểu tượng kinh điển cho những nghề nghiệp đòi hỏi lòng quả cảm và sự tận hiến.

Nếu "Đương đầu với lửa" là bản hùng ca của sức mạnh thể chất, thì "Trường mẫu giáo" ca ngợi sức mạnh của lòng trắc ẩn. Tác phẩm của Léon Frapié đã xây dựng nên một khuôn mẫu những người tư sản Châu Âu sa cơ, thông qua nhân vật Rose. Tiểu thuyết này đoạt giải thưởng Goncourt năm 1904, là cuốn sách thứ hai trong lịch sử thắng giải thưởng danh giá bậc nhất thế giới này.

Xuất thân là một cô gái có học thức, vì biến cố gia đình mà Rose phải chấp nhận công việc lao công tại một trường mẫu giáo ở khu phố nghèo của Paris. Sự nghiệp này đã đẩy cô vào một cuộc xung đột nội tâm sâu sắc giữa quá khứ và hiện tại, giữa địa vị xã hội và bản năng yêu thương. Ban đầu, cô cảm thấy bị hạ thấp và cay đắng, nhưng chính sự tiếp xúc hàng ngày với những đứa trẻ yếu ớt, nghèo khổ đã đánh thức trong cô tình mẫu tử bao la.

Mâu thuẫn lớn trong cuốn tiểu thuyết xoay quanh vấn đề độ chênh giữa giáo dục và thực tế: làm sao để dạy những đứa trẻ nghèo khó về những điều tốt đẹp, trong khi chính chúng đang là nạn nhân của cha mẹ, của cái nghèo đói và ngột ngạt trong khu phố bần tiện nhất Paris. Hằng ngày chúng thường bị chửi mắng, bị cha mẹ mình ăn bớt tiền ăn để mua thuốc lá, mua rượu. Bản thân chúng cũng - bằng bản năng - không tin lắm vào việc tốt đẹp ở trên đời. Cơ thể chúng thì còi cọc, suy dinh dưỡng, sinh tồn trong điều kiện dơ dáy, hôi hám. 

Rose trở thành người che chở, người an ủi, người bảo vệ cho những tâm hồn non nớt. Cô không dạy chúng bằng sách vở, mà bằng sự chăm sóc, bằng những cái ôm, bằng việc lau khô những giọt nước mắt. Qua nhân vật Rose, Frapié đã khắc họa một khuôn mẫu kinh điển về những "nghề chăm sóc" - những công việc vốn là trách nhiệm của tất cả những người lớn chúng ta, đòi hỏi sự hy sinh thầm lặng và một trái tim nhân hậu vô bờ. Tác phẩm phê phán những định kiến xã hội cứng nhắc và tôn vinh vẻ đẹp của nghề giáo dục - một nghề luôn luôn phải phản tỉnh. 

Bước sang thế kỷ 20, "Thể xác và tâm hồn" của Maxence Van der Meersch mang đến một góc nhìn phức tạp và đa chiều hơn về thế giới nghề nghiệp, cụ thể là ngành Y. Tác phẩm này không chỉ xây dựng một, mà là cả một hệ thống các khuôn mẫu đối lập, tiêu biểu nhất là cuộc đối đầu giữa "Nhà cải cách lý tưởng" và "Hệ thống mục nát". Cuốn sách đoạt giải thưởng của Viện Hàn Lâm Pháp năm 1943.

Nhân vật trung tâm, Michel Doutreval, là một bác sĩ trẻ tài năng, con trai của một giáo sư y khoa danh tiếng. Anh có tất cả mọi thứ để bước lên đỉnh cao danh vọng: tài năng, gia thế, một cuộc hôn nhân được sắp đặt. Nhưng Michel đã từ bỏ tất cả để theo đuổi một lý tưởng khác - một nền y học được cho là nhân văn, các bệnh nhân được chữa trị bằng cả tấm lòng chứ không chỉ bằng dao mổ và thuốc men. Anh trở thành khuôn mẫu của người đi tìm chân lý, người dám thách thức những quy tắc kim tiền, sự đố kỵ và thói tự mãn đã ăn sâu vào giới y khoa.

Đối lập với anh là cha mình, giáo sư Doutreval, và những đồng nghiệp của ông - những người đại diện cho một hệ thống quyền lực, nơi danh lợi và cái tôi được đặt cao hơn sức khỏe của bệnh nhân. Cuộc đấu tranh của Michel không chỉ là cuộc chiến về chuyên môn, mà còn là cuộc chiến giữa "Tâm hồn" (lòng trắc ẩn, sự chính trực) và "Thể xác" (lợi ích vật chất, sự suy đồi đạo đức). Van der Meersch đã biến nghề Y thành một vũ đài lớn để mổ xẻ những vấn đề đạo đức phổ quát, tạo nên một khuôn mẫu kinh điển về cuộc xung đột giữa cá nhân và hệ thống, giữa lý tưởng và thực tại.

Từ người lính cứu hỏa dũng cảm, cô lao công nhân hậu, đến vị bác sĩ đầy lý tưởng, cả ba tác phẩm đều cho thấy sức mạnh của văn học trong việc sử dụng bối cảnh nghề nghiệp để khám phá những tầng sâu của kiếp người. Những khuôn mẫu kinh điển này vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay, bởi chúng chạm đến những khát vọng, những cuộc đấu tranh và những giá trị cốt lõi nhất của con người./.